کرانه باختری یا کرانه باختری رود اردن منطقه‌ای در خاورمیانه است که در غرب رود اردن واقع شده و شامل شهرهای فلسطینی و شهرک‌های اسرائیلی است.
این منطقه که حدود ۵٬۸۶۰ کیلومتر مربع وسعت دارد، از شمال به دریای جلیله (یا دریای طبریه)، از شرق به رود اردن، از جنوب به بحرالمیت (دریای مرده) و از غرب به خاک اسرائیل محدود می‌شود.
کرانه باختری از سال ۱۹۶۷ و پس از جنگ شش‌روزه توسط اسرائیل تصرف شد، اما جامعه بین‌المللی آن را بخشی از خاک فلسطین می‌داند و اسرائیل نیز با اینکه بخش‌هایی از آن را به عنوان بخشی از خاک خود معرفی کرده است، حاکمیت کامل آن را به رسمیت نشناخته است.
امروزه بخش‌هایی از این منطقه توسط تشکیلات خودگردان فلسطین اداره می‌شود، اما شهرک‌های اسرائیلی همچنان در برخی مناطق تحت کنترل اسرائیل قرار دارند و این موضوع باعث ایجاد تنش‌ها و مناقشات بسیاری شده است.
حاکمیت اسرائیل بر کرانه باختری
با گذشت زمان، اسرائیل تلاش کرد تا کنترل خود بر این منطقه را افزایش دهد و شرایط زندگی را برای فلسطینیان دشوار کند.
در سال‌های اولیه، اسرائیل مدعی بود که کنترل نظامی این منطقه برای امنیت ملی و مقابله با تهدیدات امنیتی ضروری است.
اما به‌مرور زمان، اقدام به شهرک‌سازی در کرانه باختری کرد که بخشی از سیاست‌های استراتژیک اسرائیل برای افزایش حضور و تثبیت نفوذ در این منطقه محسوب می‌شود.
این شهرک‌ها که به‌صورت پراکنده در سراسر کرانه باختری ساخته شده‌اند، همواره از حمایت‌های نظامی و زیرساختی اسرائیل برخوردار بوده و حتی برخی از آن‌ها به شهرهایی با زیرساخت‌های پیشرفته تبدیل شده‌اند.
شهرک‌سازی و اثرات آن بر فلسطینیان
روند شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری، یکی از مهم‌ترین عوامل تنش و درگیری در این منطقه است.
شهرک‌سازی‌های گسترده و گسترش راه‌ها و جاده‌های مرتبط با این شهرک‌ها، زندگی مردم فلسطین را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
بسیاری از زمین‌های فلسطینیان توسط اسرائیل مصادره شده و به شهرک‌های یهودی‌نشین اختصاص داده می‌شوند.
این شهرک‌ها با احداث دیوارهای امنیتی و پست‌های بازرسی نظامی به نقاطی تبدیل شده‌اند که فلسطینیان اجازه ورود به آن‌ها را ندارند.
همچنین این دیوارها، که به دیوار حائل نیز معروف است، از دید جامعه بین‌المللی به عنوان ابزار کنترل و محدودیت جابه‌جایی فلسطینیان شناخته شده‌اند.
توسعه شهرک‌های اسرائیلی در کرانه باختری باعث تقسیم اراضی فلسطینی و اختلال در زندگی روزمره آن‌ها شده است.
بسیاری از فلسطینیان از دسترسی به زمین‌های کشاورزی، منابع آبی، و حتی مناطق کاری خود محروم شده‌اند و این وضعیت به بیکاری، فقر، و مشکلات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دامن زده است.
واکنش‌های بین‌المللی و حقوقی
جامعه بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری بارها اقدام به محکومیت شهرک‌سازی‌های اسرائیل در کرانه باختری کرده‌اند و آن را نقض آشکار قوانین بین‌المللی می‌دانند.
قطعنامه‌های متعددی در سازمان ملل متحد به‌خصوص در شورای امنیت، به این موضوع اختصاص یافته است و این اقدامات را مغایر با کنوانسیون چهارم ژنو که اشغال اراضی توسط نیروی نظامی و شهرک‌سازی در مناطق اشغالی را منع می‌کند، می‌داند.
با این حال، اسرائیل همچنان به شهرک‌سازی ادامه می‌دهد و آن را بخشی از سیاست‌های امنیتی خود می‌داند.
در سال‌های اخیر، برخی از کشورها نیز اقدام به به‌رسمیت‌شناختن فلسطین به عنوان یک کشور مستقل کرده‌اند و سفارتخانه‌های خود را در سرزمین‌های فلسطینی مستقر نموده‌اند.
این کشورها به امید حمایت از حقوق مردم فلسطین و ایجاد توازن در منطقه این اقدامات را انجام داده‌اند، اما اسرائیل و برخی از متحدانش همچنان به مخالفت با به‌رسمیت‌شناختن کامل حاکمیت فلسطین ادامه می‌دهند و حتی برخی سیاست‌های تحریمی علیه کشورهایی که موضع حمایتی از فلسطین اتخاذ کرده‌اند، اعمال کرده‌اند.
دیوار حائل و اثرات امنیتی و اجتماعی آن
در سال ۲۰۰۲، اسرائیل تصمیم به احداث دیوار حائل در کرانه باختری گرفت و این دیوار تا امروز یکی از مهم‌ترین نمادهای جداسازی و اختلافات بین اسرائیلی‌ها و فلسطینیان محسوب می‌شود.
این دیوار که از مناطق استراتژیک و حتی از داخل برخی اراضی فلسطینی عبور می‌کند، به بهانه ایجاد امنیت برای شهروندان اسرائیلی ساخته شد.
با این حال، این اقدام موجب محدودیت شدید در جابه‌جایی فلسطینیان، قطع ارتباط روستاها و مناطق فلسطینی با یکدیگر، و محرومیت از دسترسی به خدمات پزشکی، آموزشی و اقتصادی شده است.
ساخت دیوار حائل و ایجاد ایست‌های بازرسی متعدد، زندگی روزمره فلسطینیان را با چالش‌های فراوانی مواجه کرده است.
بسیاری از خانواده‌های فلسطینی مجبور شده‌اند برای دسترسی به امکانات اولیه، از ایست‌های بازرسی عبور کنند که این امر باعث صرف زمان زیادی و ایجاد مشکلات جسمی و روانی برای آنان شده است.
از نظر سازمان‌های حقوق بشری، این دیوار نه تنها موجب امنیت نیست، بلکه خود به منبع تنش‌ها و خشونت‌ها در منطقه تبدیل شده است.
راه‌حل‌های پیشنهادی و بن‌بست‌های صلح
در طول چند دهه اخیر، مذاکرات و طرح‌های صلح متعددی برای حل مسئله کرانه باختری و وضعیت فلسطینیان ارائه شده است.
طرح‌هایی مانند توافق‌نامه اسلو و نقشه راه صلح، پیشنهادهایی برای تشکیل دو کشور و به‌رسمیت‌شناختن فلسطین به عنوان یک کشور مستقل داشتند، اما این طرح‌ها همواره با موانع زیادی روبرو شده‌اند.
عدم توافق بر سر مسائل اساسی مانند وضعیت قدس، حق بازگشت پناهندگان فلسطینی، و آینده شهرک‌های اسرائیلی باعث شده است تا هیچ‌یک از این طرح‌ها به سرانجام نرسد.
از طرفی، فشارهای سیاسی و اقتصادی که اسرائیل و کشورهای هم‌پیمان آن بر فلسطینیان اعمال می‌کنند، روند صلح را دشوارتر کرده است. فلسطینیان معتقدند که بدون توقف شهرک‌سازی‌ها و تضمین حقوق آنان، صلحی پایدار در این منطقه محقق نخواهد شد.
از سوی دیگر، دولت اسرائیل همچنان بر لزوم امنیت و حفظ شهرک‌ها تاکید دارد و ملاحظات امنیتی را به عنوان یکی از دلایل اصلی حفظ کنترل بر کرانه باختری اعلام می‌کند.
