به گزارش بنکر (Banker)، عمده فعالان بازارهای مالی یا واقعا معتقدند نرخ ارز بعد از انتخابات بار دیگر افزایش خواهد یافت یا برای ظاهرسازی هم که شده این‌طور وانمود می‌کنند که کاهش نرخ دلار مقطعی است و با انگیزه‌های انتخاباتی انجام می‌شود. اما دسته دیگری که در نقطه مقابل فعالان بازارهای مالی ایستاده‌اند با کاهش نرخ ارز در روزهای اخیر نسبت به کاهش ادامه‌دار نرخ دلار امیدوار شده‌اند زیرا اغلب از اقشار کم‌درآمد جامعه هستند که جهش حدود ۷۰۰ درصدی نرخ دلار در ۲ سال اخیر لطمات زیادی به معیشت آنها وارد کرده است.
این دسته به اظهارات رئیس‌جمهوری مبنی بر شکسته شدن تحریم‌ها اشاره می‌کنند و معتقدند برجام در حال احیا شدن است و ریزش‌های اخیر نیز به موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات وین مربوط است. اما اتفاق عجیب و معناداری در برخی از بازارها رخ داده که اندکی موضع گروه اول را تقویت می‌کند و آن مقاومت بازارها و صنایع مختلف در برابر کاهش نرخ ارز در هفته اخیر است.
مشاهدات نشان می‌دهد نرخ مسکن، خودرو، لوازم خانگی و… در طول هفته قبل و همزمان با سقوط نرخ ارز نه‌تنها کاهش نیافت بلکه شاهد افزایش نرخ در هر یک از این بازارها بودیم؛ برای مثال شورای رقابت نرخ خودرو را تا ۹ درصد افزایش داد که با واکنش اقشار مختلف جامعه نیز روبه‌رو شد. البته نمایندگان مجلس نیز به این تصمیم واکنش نشان دادند اما کارشناسان بر این باورند که بازارها هنوز ریزش نرخ دلار را باور نکرده‌اند و به همین دلیل با دلار گران‌تری نسبت به بازار آزاد معاملات خود را انجام می‌دهند.
کاهش نرخ دلار منطقی است
کامران ندری، اقتصاددان و استاد دانشگاه امام صادق با اشاره به مذاکرات هسته‌ای بین ایران و کشورهای ۱+۴ و تاثیرات آن بر بازار ارز، به صمت گفت: باتوجه به شرایطی که در کشور شاهد هستیم می‌توان گفت ریزش نرخ ارز به‌دلیل مذاکرات وین که باعث شده جو خوشبینی نسبت به رفع تحریم‌ها ایجاد شود، اتفاق افتاده است.
وی در ادامه افزود: البته این خوشبینی برای برخی فعالان اقتصادی در واقع بدبینی محسوب می‌شود اما روی هم رفته به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی ریزش نرخ دلار تقویت احتمال لغو تحریم‌ها است.
سفته‌بازان از رفع تحریم می‌ترسند
ندری به واهمه برخی فعالان اقتصادی از رفع تحریم‌ها اشاره و عنوان کرد: در پی این وضعیت مردم فکر می‌کنند نرخ ارز ممکن است ۳ ماه دیگر بسیار کمتر از میزان کنونی باشد، به همین دلیل تصمیم گرفته‌اند به هر قیمتی شده ارزی را که در اختیار دارند در بازار به فروش برسانند تا شاید بتوانند از ضرر جان سالم به‌در برند.
این اقتصاددان با اشاره به فعالیت‌های سفته‌بازانه تاکید کرد: رویکرد یادشده مربوط به افرادی می‌شود که در بازار ارز به فعالیت‌های سفته‌بازانه مشغول هستند؛ پس از ترس رفع تحریم‌ها و کاهش بیش از پیش نرخ ارز تلاش دارند هرچه زودتر دلار را به ریال یا دارایی دیگری تبدیل کنند.
وی ادامه داد: در پی واکنش همین سفته‌بازان عرضه افزایش شدیدی پیدا کرده که به‌طور طبیعی منجر به کاهش نرخ (به‌دلیل کاهش تقاضا و افزایش عرضه) می‌شود.
تزریق ارز به بازار پس از رفع تحریم‌ها
ندری با یادآور شدن احتمال کنترل نرخ از طریق تزریق ارز به بازار، به صمت گفت: این نگرش که در ماه‌های آینده ممکن است نرخ ارز کاهش پیدا کند، منطقی به‌نظر می‌رسد، زیرا اگر قرار باشد تحریم‌ها لغو شوند قطعا ایران می‌تواند نفت بیشتری را در بازار به فروش برساند و ارز آن را وارد کشور کند.
در این صورت بدون شک شاهد تزریق حجم بسیار بالای ارز در بازار خواهیم بود که این مسئله نیز می‌تواند باعث کاهش بیش از پیش نرخ دلار در بازار آزاد شود.
وی با اشاره به حل مشکلات اقتصادی در صورت افزایش درآمدهای ارزی دولت پس از رفع تحریم، بیان کرد: این طبیعی است که اگر تحریم‌های گسترده در بخش‌های فولاد، نفت، پتروشیمی و… برداشته شوند، مازاد تجاری قابل‌توجهی پیدا کنیم و درآمد دولت افزایش پیدا کند؛ در این صورت شکی نیست که بسیاری از مشکلات حداقل در کوتاه‌مدت حل می‌شوند و به‌عبارتی ریال در برابر ارزهای دیگر تقویت می‌شود که این موضوع نیز به‌معنای کاهش نرخ ارز در بازار آزاد خواهد بود.
نقش بانک مرکزی
استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق به امکان بانک مرکزی برای جلوگیری از ریزش نرخ ارز اشاره کرد و گفت: در صورت رفع تحریم‌ها تنها بانک مرکزی می‌تواند با اعمال سیاست‌هایی جلوی کاهش نرخ ارز را بگیرد. باید توجه داشت که بانک مرکزی در برابر افزایش نرخ دلار قدرت مانور کمی دارد اما برای جلوگیری از کاهش نرخ ارز دستش بسیار باز است و می‌تواند با اجرای برنامه‌هایی جلوی ریزش نرخ را بگیرد.
این اقتصاددان به نحوه افزایش مصنوعی تقاضا ازسوی بانک مرکزی در صورت تمایل به کاهش نرخ دلار اشاره کرد و یادآور شد: اگر بانک مرکزی دست به چنین اقدامی بزند با انگیزه جلوگیری از اعتراض تولیدکنندگان خواهد بود، به همین دلیل بانک مرکزی برای جلوگیری از ریزش نرخ دلار اقدام به خرید ارز در مقیاس گسترده می‌کند تا از این طریق تقاضا را به‌طور مصنوعی افزایش دهد و نرخ هم طبق قوانین بازار افزایش پیدا کند.
وی ادامه داد: چنین ذهنیتی در بانک مرکزی وجود ندارد یا حداقل فعلا چنین رویکردی دیده نمی‌شود؛ مگر اینکه بعدها در شرایط متفاوتی بانک مرکزی اقدام به افزایش تقاضا کند تا نرخ بالاتر بیاید یا حداقل از کاهش باز ایستد.
قیمت واقعی است؟
ندری در پایان نرخ دلار در بازار تهران را واقعی دانست و خاطرنشان کرد: باتوجه به مواردی که ذکر شد می‌توان نتیجه گرفت که نرخ فعلی دلار در بازار واقعی است و احتمالا روند ریزشی نرخ ارز ادامه‌دار خواهد بود. البته همان‌طور که گفته شد ممکن است اتفاقات دیگری رخ بدهد که اوضاع را به‌کلی دستخوش تغییر کند اما اگر وضعیت به همین شکل پیش برود احتمال کاهش بیش از پیش نرخ دلار بالا است.
«قیمت واقعی» معنا ندارد
میثم رادپور، کارشناس و پژوهشگر اقتصادی با توضیح پیرامون مفاهیم نظری و عملی اقتصاد به صمت گفت: پیش از هر چیز باید دانست که ما در عمل چیزی به‌نام ارزش واقعی نداریم. البته در حوزه تئوریک مفهوم ارزش واقعی معنادار است اما به‌طور کلی چنین مفاهیمی در عمل ما به‌ازای واقعی ندارند. وی در ادامه افزود: طبق قواعد بازار وقتی نرخ امروز برای مثال ۲۰ هزار تومان است، ارزش واقعی دلار هم دقیقا همانی است که بازار پذیرفته است.
راه‌های محاسبه نرخ واقعی
رادپور به شیوه‌های مختلف تخمین ارزش واقعی ارز اشاره و عنوان کرد: برای اینکه بدانیم آیا دلار پس از مدتی بار دیگر به نرخ هفته‌های گذشته بازمی‌گردد یا خیر باید به شاخص‌ها و فرمول‌های خاصی اشاره کنیم که هر یک در شرایط خاصی استفاده می‌شوند؛ برای مثال می‌توان از شاخص‌هایی نظیر نرخ بهره، قدرت خرید، تورم و… استفاده کرد تا نرخ برابری ارز را تخمین زد اما کسی نمی‌تواند به‌طور دقیق بگوید دلار در آینده چه قیمتی خواهد داشت؛ مگر اینکه به اخباری دسترسی داشته باشد که مردم عادی ندارند.
این کارشناس اقتصاد ادامه داد: دلیل این امر نیز بسیار ساده است؛ این دولت است که قیمت‌گذاری می‌کند و البته همواره باتوجه به شرایط روز اقدام به تعیین و اعلام نرخ دلار کرده است. همین موضوع کار را بسیار سخت می‌کند و تقریبا با فرمول‌هایی که در علم اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد نمی‌توان به نتیجه درست و دقیقی دست یافت.
قیمت فعلی واقعی است
این پژوهشگر اقتصادی با رد ریزش نرخ دلار به‌دلیل نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری، به صمت گفت: عده‌ای معتقدند کاهش قیمتی دلار با انگیزه‌های سیاسی و در آستانه انتخابات انجام شده اما به هر دلیلی که باشد به‌نظر می‌رسد بازارها با این نرخ کنار می‌آیند.
وی افزود: البته از طرفی هم ممکن است منابع بلوکه‌شده ایران آزاد شوند که در این صورت دولت طبق عادت همیشگی ممکن است دست به تزریق ارز به بازار بزند تا نرخ را کاهش دهد.
رادپور در پایان خاطرنشان کرد: از ریزش‌های اخیر این‌طور استنباط نمی‌شود که دولت دست به کاهش نرخ زده باشد. دولت اگر خیلی مرد میدان بود در این همه مدت کاری می‌کرد که نرخ دلار از مرز ۳۰ هزار تومان عبور نکند. بارها دیدیم که حرف رئیس‌جمهوری مبنی بر کنترل نرخ ارز نقض شد و کار به جایی رسید که در اعتبار اظهارات وی تشکیک شد. خب اگر دولت توان کنترل و مهار نرخ دلار را داشت همان زمان این اقدام را انجام می‌داد.
سخن پایانی…
دوگانه بین اقشار کم‌درآمد جامعه و طبقه متوسط و فعالان بازارهایی مانند سرمایه، مسکن و… باعث شده هر دو گروه در فضای مجازی به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی با یکدیگر به معارضه بپردازند. بحث‌ها تا جایی داغ شده که حتی بسیاری معتقدند حسن روحانی قصد دارد دولت را در شرایطی تحویل دهد که حداقل نرخ ارز در آن مهار شده باشد تا خاطره روزهای سخت معیشتی مردم را ترمیم کند، اما از طرفی کارشناسان بر این باورند که کاهش بیش از حد نرخ دلار می‌تواند باعث متضرر شدن فعالان اقتصادی از جمله تولیدکنندگان شود.
زیرا در این صورت واردات به‌صرفه‌تر خواهد شد و به‌دلیل هزینه بالای تولید در ایران، بازار در اختیار اجناسی که از کشورهایی مانند چین وارد می‌شوند خواهد افتاد. اگر چنین اتفاقی هم رخ بدهد قطعا باید منتظر افزایش نرخ بیکاری در جامعه باشیم زیرا بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک امکان رقابت با اجناس وارداتی ارزان نرخ را ندارند و مجبور به تعطیل کردن واحدهای تولیدی خواهند شد. باتوجه به این شرایط اقتصاددانان معتقدند دولت سیزدهم باید خودش را برای مواجهه با نرخ بالای ارز یا موجی از بیکاران آماده کند، وگرنه باتوجه به تورم‌زا بودن ذاتی بودجه ۱۴۰۰ در سیکل معیوبی خواهد افتاد که نتیجه‌ای غیر از وخیم‌تر شدن شرایط نامطلوب اقتصادی ندارد. از طرفی هم زمزمه‌هایی مبنی بر دستکاری بودجه شنیده می‌شود که اگر واقعیت داشته باشد به‌معنای سنگین‌تر شدن بار کسری بودجه ۱۴۰۰ بر دوش دولت سیزدهم خواهد بود که نتیجه‌ای غیر از تشدید تورم افسارگسیخته کنونی نخواهد داشت.
سهند اینانلو
