به گزارش بنکر (Banker)، گزارش تازه پژوهشکده پولی و بانکی تصویری روشن و یکپارچه از تحول تورم در ایران طی سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۴۰۳ ارائه میدهد؛ تصویری که نشان میدهد جهشهای تورمی نه رویدادهایی ناگهانی، بلکه نتیجه فشارهای انباشتهای هستند که طی سالها در زیرساختهای اقتصادی جمع میشوند و در لحظه فروپاشی درآمدهای نفتی یا محدود شدن توان تثبیت نرخ ارز، سر برمیآورند.
تورم ایران؛ چرخهای از تعدیلهای بهتاخیرافتاده
تورم در اقتصاد ایران همانند زنجیرهای از اصلاحات عقبافتاده روایت میشود؛ اصلاحاتی که در دوران رشد سریع مخارج دولت و افزایش شدید نقدینگی شکل میگیرند اما تا زمانی که امکان سرکوب ارزی یا پوشش نفتی وجود دارد، پنهان میمانند. در نهایت، همین فشارها به صورت جهش قیمتی ناگهانی بروز میکنند.
موجهای تاریخی تورم در ایران
نخستین جهش بزرگ تورمی در سالهای ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ رخ داد. افزایش ۳۰ درصدی مخارج دولت در سال ۱۳۵۳ و رشد ۴۰ درصدی نقدینگی، پایه فشار تورمی را شکل داد. تثبیت نرخ ارز تنها برای مدتی کوتاه توانست این تنش را پنهان کند و در پایان دهه، تورم دورقمی نمایان شد.
موج دوم؛ آغاز دهه ۶۰ و ضربه جنگ
سالهای ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ با تعدیل نرخ ارز، سقوط عرضه کالا، ملیسازی گسترده بنگاهها و اثرات نقدینگی انباشته دهه ۵۰، به دورهای از تورم فزاینده تبدیل شد. جنگ و تحریمهای جدید آمریکا نیز شدت فشارهای قیمتی را دوچندان کرد.
موج سوم؛ نیمه دهه ۶۰ و تکانه دوباره نقدینگی
میانگین رشد نقدینگی از حدود ۱۴ درصد در اوایل دهه ۶۰ به بیش از ۲۰ درصد در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۷ رسید. با تضعیف تدریجی کنترلهای قیمتی، زمینه برای جهش جدید تورمی فراهم شد.
موج چهارم؛ دهه ۷۰ و آزادسازی قیمتها
در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ یکی از بزرگترین جهشهای تورمی کشور ثبت شد. رشد نقدینگی از ۲۲ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۳۷.۶ درصد در سال ۱۳۷۴ رسید. همزمان، افزایش ۴۸ درصدی مخارج دولت و محدودیتهای ارزی منجر به آشکار شدن فشارهای انباشته شد و دهه ۷۰ با تورمی سنگین آغاز گردید.
موج پنجم؛ وفور نفتی اما تورم پنهان
سالهای ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ با رشد نقدینگی ۳۰.۸ درصدی همراه بود. درآمدهای نفتی بالا تنها توانست برای مدتی کوتاه اثر تورمی را عقب بیندازد و نه اینکه آن را مهار کند.
جهشهای اخیر تورمی؛ از ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱
تورمهای ثبتشده در سالهای ۱۳۹۱–۱۳۹۲، ۱۳۹۷، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ نیز در همین چارچوب توضیح داده میشوند. رشد سریع نقدینگی، کاهش قدرت مداخله ارزی، ضعف سمت عرضه و واکنش سریع نرخ ارز مجموعهای را تشکیل دادند که فشارهای نهفته سالها را آشکار کردند.
در این تحلیل، هر موج تورمی آغاز یک بحران جدید نیست؛ بلکه لحظه ظهور فشاری است که سالها جمع شده و اکنون فرصت بروز یافته است.
دیدگاهها