دلارهای صادراتی «بو» می‌دهد

بخــش عـمــده‌ تـــجــــارت کشورهای جهان به‌صورت منطقه‌ای و با همسایگان صورت می‌گیرد. عوامل مختلفی نظیر سهولت دسترسی، تشابهات فرهنگی و اجتماعی و شناخت بیشتر بازار موجب شده است تا کشورها، اولویت ویژه‌ای برای مبادله با همسایگان خود داشته باشند تا علاوه‌بر بهره‌مندی مالی، به‌علت درهم‌تنیدگی اقتصادی دو کشور، ضامن تداوم امنیت و دفع خطرات احتمالی از سوی همسایگان خود شوند. تجارت منطقه‎ای علاوه‎بر آثار مثبتی که بر اقتصاد تمام کشورها می‌گذارد امتیاز ویژه‌ای برای ایران به همراه دارد. گستردگی مرزهای آبی و خاکی و همسایگی با 15 کشور این فرصت را برای ایران به‌وجود می‌آورد که علاوه‌بر توسعه تجارت با همسایگان که موجب کاهش اثر تحریم می‌شود به سهولت امکان دور زدن تحریم‌های ظالمانه را نیز داشته باشد. کما اینکه توسعه‌ روابط تجاری منطقه‌ای و به عبارتی درهم‌تنیدگی اقتصادی با کشورهای هم‌جوار در میان‌مدت عملا کشور را در برابر تحریم بیمه خواهد کرد. به‌رغم تمام مزیت‌های اقتصاد منطقه‌ای، سهم ایران از واردات 1100 میلیارد دلاری کشورهای مجاور تنها 2/2  است. در سال 2019 پانزده کشور عراق، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، عمان، امارات متحده، عربستان، قطر، بحرین و کویت 1100 میلیارد دلار واردات داشته‌اند که سهم کالای ایرانی از این عدد حدود 24 میلیارد و 309 میلیون دلار بوده است. به‌جز افغانستان که بخشی از صادرات ایران شامل کالاهای ترانزیتی می‌شود، ایران در
هیچ کدام از کشورهای همسایه جایگاه نخست مبدا وارداتی را ندارد. بین این کشورها ایران تقریبا هیچ تبادل اقتصادی با عربستان ندارد و عراق با واردات 9 میلیارد دلار کالا از ایران اولین شریک تجاری ما در منطقه در سال 2019 بوده است. بعد از عراق، امارات متحده عربی با واردات 5.97 میلیارد دلار دومین مقصد کالاهای ایران بوده است.
 متاسفانه به‌رغم ارتباطات گسترده‌ سیاسی، نظامی و امنیتی ایران با کشور سوریه در سال 2019 تنها 162میلیون دلار صادرات به این کشور داشته‌ایم و تنها 2.7 درصد از کل واردات این کشور را از آن خود کرده‌ایم.
در کنار فشاری که آمریکا برای کاهش روابط تجاری با ایران، به کشورهای منطقه می‌آورد مسئولان اجرایی کشور تلاش شایسته‌ای برای حفظ بازارهای سنتی ایران در منطقه و رونق تجارت انجام نداده‌اند. این بی‌توجهی به دیپلماسی اقتصادی در منطقه را می‌توان به‌وضوح در تعداد و سطوح سیاسی هیات‌های اعزامی ایران دید.
به‌رغم تمام مزایای مبادلات اقتصادی منطقه‌ای در داخل کشور برخی تلاش دارند اهمیت صادرات به اروپا را برای مردم به‌صورت غیرواقعی نشان دهند و وانمود کنند که تبادلات اقتصادی با اروپا مهم‌تر از تبادلات اقتصادی با کشورهای همسایه است. ولی واقعیت این است که کشورهای منطقه و همسایه ما بهترین ظرفیت صادراتی ما به‌شمار می‌روند و چشم‌پوشی از این فرصت به معنای موفقیت ما در صادرات به اروپا نخواهد بود. درحالی که سهم ما از بازار وارداتی کشورهای افغانستان، عراق و ترکمنستان به ترتیب 33.4، 18.7 و 13.7 درصد است. این عدد برای  کشورهای اروپایی در هفت ماهه اخیر سال جاری 1.5درصد بوده و جالب اینکه حجم دلاری صادرات ایران به مجموع 37 کشور اروپایی کمتر از یک‌سوم حجم صادرات ایران به افغانستان و پاکستان است.
گرچه هر تلاشی برای توسعه‌ بازارهای مصرف کالای ایرانی مفید است اما بهتر است به‌جای تلاش برای بهبود مبادلات اقتصادی با غرب این تلاش در اولویت اول صرف توسعه‌ روابط تجاری با کشورهای همسایه شود. به بیانی دیگر دلیلی برای پا فشاری ویژه‌ای برای صادرات به کشورهای اروپایی وجود ندارد. ارزی که حاصل از صادرات به عراق، افغانستان و ترکمنستان است تفاوتی با ارز حاصل از تجارت با کشورهای اروپایی ندارد و این منهای مزایای صادرات به کشورهای همسایه است.