از خط راه آهن که از کنار قلعه‌‌ای در داخل شهر به دور شهر می‌‌گردد رفته، به محلی رسیدیم موسوم به پاسی. خیابانی بود که فرش کرده و زینت زیادی داده بودند. مسافتی را پیاده رفتیم، سوار شده به راه افتادیم. از پارک بولوین عبور شد که خارج قلعه است. دوباره داخل شهر شده، از خیابان وسیعی که موسوم است به لاگراند ارمه عبور کرده، به آرک دوتریومف رسیدیم که از بناهای بزرگ ناپلئون اول است، از سنگ ساخته‌‌اند.
صورت جنگ‌‌های ناپلئون را در داخل و خارج اطراف آن حجاری کرده‌‌اند. بسیار بنای عالی است؛ اما در این جنگ آخر با پروس‌‌ها از گلوله، توپ زیاد خرابی در آن به هم رسیده است و میان آن را هم فرش کرده، صندلی‌‌ها چیده، خیلی زینت داده بودند. از کالسکه پیاده شده، آنجا قدری نشستیم، بعد برخاسته سوار کالسکه شده داخل خیابان شانزه‌لیزه شدیم. بسیار با صفا و وسیع است.
از پل رودخانه سن گذشته، داخل عمارتی که برای ما تعیین کرده بودند، شدیم بعد رفتیم بالا. اتاق‌‌ها و تالارهای وسیع بسیار خوب دارد. تخت‌خوابی که برای ما زده بودند تخت‌خواب ناپلئون اول است در زمانی که با ماری لوئیز، دختر پادشاه اتریش عروسی کرده بود.
عمارت لوور
رفتیم به عمارت لوور. جمیع حکما و دانشمندان پاریس آنجا بودند. مجسمه‌های مرمر قدیم و جدید آنجا بود. یک مجسمه بزرگی بود از مرمر بسیار عظیم‌الجثه و قوی‌هیکل، تکیه به کوه داده، نشسته، پاهایش دراز و ظرفی در دستش بود که آب از آن می‌‌ریخت. این آب، آب همان رودخانه تیبر است که در شهر رم پایتخت ایتالیاست و مجسمه‌های مرمر ونوس که رب‌النوع حسن است. یکی را بسیار خوب حجاری کرده‌‌اند؛ اما هر دو دستش از بازو شکسته بود. صورتهای دیگر هم بسیار بود که در جاهای دیگر مثل اینها کم دیده شد.
بسیار عمارت عالی است و از حیثیت حجاری و پرده‌های نقاشی و غیره نظیر ندارد. تالار طولانی بود بسیار خوش وضع که اسمش گالری آپولون می‌‌گویند. یعنی دالان رب‌النوع حسن و شعر و آواز. اسباب زیادی از ظروف یشم مرصع و بلورهای معدنی و غیره از مصنوعات زرگرهای قدیم از طلا و نقره و بعضی اسباب طلا و غیره که از زیر خاک درآورده‌‌اند و از بدایع و نفایس دنیا همه را در جعبه‌ها و پشت آیینه‌ها گذاشته‌‌اند.
خلاصه اتاق‌‌هایی که پرده‌های (تابلوهای) اشکال بود همه را دیدم. کار نقاشان معروف است و پای هر پرده باید شخصی یک روز تمام بنشیند تا نکات نقاشی آن را بفهمد. با این تعجیل که من داشتم البته درک نکات نقاشی ممکن نمی‌‌شد. از کارهای رافائل، نقاش معروف هم بود؛ اما من پرده‌های کار آلبانی را بر سایرین ترجیح می‌‌دادم. بسیار باسلیقه نقاشی بوده است.
گرند هتل
میهمان‌خانه‌های متعدد بسیار خوب در پاریس است. گرند هتل که از همه بزرگ‌تر و بهتر و مثل عمارات خوب سلاطین است. از اسباب زینت هر چه شخص بخواهد در این میهمان‌خانه موجود و از ماکولات و مشروبات همه چیز حاضر است. گرند هتل بسیار عمارت بزرگ عالی است؛ البته دو هزار اتاق و غیره دارد و همیشه البته هزار بلکه سه هزار نفر میهمان در اینجا غذا می‌‌خورد و می‌‌خوابد و به‌طوری است که هیچ معلوم نیست کس دیگری هم اینجا منزل دارد.
صاحب اینجا گویا یک نفر است. چقدرها عمله‌‌جات و محرر و دفتردار و نوکر دارد و همه اتاق‌‌ها با اسباب و مبل است. درها همه یکپارچه آینه یعنی بلور جیوه است. چلچراغ‌‌های عالی و بسیار نزدیک است به گرند اپرا یعنی تماشاخانه بزرگ که ناپلئون سوم بنا کرده و پنج کرور تومان خرج آن شد.
*از کتاب خاطرات ناصرالدین‌شاه
