دولت ثروتمند، ملت فقیر؛ تورم چگونه معیشت را بلعید؟

تورم در ایران ریشه‌ای ساختاری دارد؛ وابستگی به نفت، تحریم‌ها و ضعف مالیاتی موجب تداوم چرخه تورم و رکود شده‌اند. راهکار چیست؟

به گزارش بنکر (Banker)، در اقتصادی که سیاست‌های پولی زیر سایه تحریم‌ها و وابستگی نفتی شکل می‌گیرند، بانک مرکزی ایران بیش از آنکه ابزار کنترل تورم باشد، سپری در برابر فروپاشی اقتصادی شده است. تورم در ایران نه رویدادی گذرا، بلکه ساختاری مزمن و ریشه‌دار است که چند دهه بر پیکره اقتصاد کشور سنگینی کرده است.

تورم مزمن از دهه ۵۰ تاکنون

از دهه ۱۳۵۰ تاکنون، نرخ تورم دو‌رقمی به بخشی از واقعیت زندگی اقتصادی ایرانیان بدل شده است. این تورم ساختاری، نه‌تنها رشد پایدار اقتصادی را تضعیف کرده، بلکه مسیر سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال را نیز منحرف ساخته است. در نتیجه، اقتصاد ایران در چرخه‌ای معیوب از رکود و تورم گرفتار مانده است.

وابستگی خطرناک به نفت؛ ریشه تورم پایدار

ریشه اصلی این تورم را باید در ساختار نفت‌محور اقتصاد ایران جست‌وجو کرد. دهه‌هاست که بودجه دولت به درآمدهای نفتی وابسته بوده است. هرگاه قیمت نفت افزایش یافته، دولت به‌جای سرمایه‌گذاری مولد، منابع را صرف هزینه‌های جاری و طرح‌های کوتاه‌مدت کرده است.
با کوچک‌ترین افت قیمت نفت، کسری بودجه پدید آمده و برای جبران آن، چاپ پول افزایش یافته است؛ اقدامی که موج‌های جدید تورمی را به‌دنبال داشته است.

نقش تحریم‌ها در تشدید چرخه تورم

تحریم‌های بین‌المللی این چرخه را پیچیده‌تر کرده‌اند. محدودیت در صادرات نفت و کاهش درآمد ارزی، دولت را با بحران منابع روبه‌رو کرده است.
در غیاب اصلاح ساختار مالی، دولت به استقراض از بانک مرکزی روی آورده؛ در نتیجه نقدینگی بالا رفته و تورم تشدید شده است. این فرآیند در کنار افزایش نرخ ارز، باعث جهش قیمت کالاهای وارداتی و انتقال سریع آن به سطح عمومی قیمت‌ها شده است.

اقتصاد دولتی، فساد و تضعیف بخش خصوصی

اقتصاد ایران به‌شدت دولتی و غیررقابتی است. این ساختار نه‌تنها فرصت رشد برای بخش خصوصی را از میان برده، بلکه زمینه‌ساز رانت، فساد و فعالیت‌های غیرمولد شده است. تخصیص نادرست منابع، بی‌انضباطی مالی و ضعف نظام مالیاتی، اجازه اصلاح پایدار را از دولت سلب کرده‌اند.

بن‌بست ساختاری: دولت ثروتمند، ملت فقیر

با تشدید تحریم‌ها و محدود شدن درآمدهای نفتی، الگوی جایگزینی برای درآمد پایدار شکل نگرفته است. سهم مالیات‌ها در بودجه پایین است، واگذاری دارایی‌های دولتی ناکارآمد انجام می‌شود و شفافیت اقتصادی در سطح مطلوب نیست.
در چنین شرایطی، شکاف میان دولت و مردم عمیق‌تر شده است: دولت ثروتمند، ملت فقیر.

مسیر خروج از چرخه تورم

برای مهار تورم در ایران، سه گام کلیدی ضروری است:

1. اصلاح مالی عمیق و شفاف‌سازی بودجه‌ای
2. کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تقویت پایه‌های مالیاتی
3. افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری اقتصاد داخلی

تا زمانی که این اصلاحات بنیادی صورت نگیرد، تورم نه‌فقط شاخصی اقتصادی، بلکه واقعیتی اجتماعی و سیاسی باقی خواهد ماند که در تار و پود اقتصاد ایران تنیده شده است.