ارزهای دیجیتال مدتی است به عنوان گزینه جایگزین دلار مطرح شده‌اند؛ به‌ویژه بعد از تحریم‌های روسیه که سبب شد برخی از مقام‌های روسی به صراحت از احتمال بهره‌برداری از ارزهای دیجیتال به جای دلار در زمینه پرداخت‌ها بگویند.
با توجه به تنگناهایی که سلسله‌مراتب مسلط غربی بر نظام بین‌الملل پیش‌روی ارتباطات بانکی و مالی و همچنین مبادلات تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و برخی کشورهای درگیر تحریم قرار داده، بخشی از نگاه‌ها متوجه فرصت و مجرایی به نام «رمزارز»ها و به طور کلی «ارز دیجیتال» شده است.
در همین حال، تصمیم‌گیری در مورد «حکمرانی دیجیتال» همچون بسیاری از کشورها از چالشی‌ترین موضوع‌های سیاسی اقتصادی کشور ما در سال‌های اخیر بوده که هنوز جمع‌بندی و چارچوبی مشخص برای آن فراهم نشده است.
از دیگر موارد مرتبط با این مساله که نیاز به بررسی دارد، تأثیر رواج رمزارزها بر دلارزدایی است و اینکه آیا رمزارزها توان قرار گرفتن به جای دلار را دارند یا نه؟
رمز ارز چیست؟
رمز ارزها از پروتکل های رمزگرافیکی و یا کد‌های فوق‌العاده پیچیده برای رمز‌گذاری دیتاهای حساس و انتقال آنها استفاده می‌کنند تا معاملات امنی را فراهم کنند. توسعه‌دهندگان رمز ارزها این پروتکلها را بر پایه اصول پیچیده ریاضیات و مهندسی کامپیوتر بنا کرده‌اند که آنها را غیرقابل نفوذ می‌کند. این پروتکلها همچنین هویت افراد استفاده کننده از رمز ارزها را مخفی نگه می‌دارد و ردیابی و پیدا کردن آنها را برای هر کسی و هر دولتی دشوار می‌کند.
بیشتر بخوانید
رمز ارزها همچنین برای کنترل شدن غیر متمرکز خود شناخته می‌شوند. این به آن معناست که تمام فعالیت‌ها و ارزش‌های این بازار توسط همان کد‌های پیچیده کنترل و ارزیابی می‌شوند و بانک‌ها یا مقامات دولت ها کنترلی روی آنها ندارند. ارزهای دیجیتال امکان معاملهشدن توسط ارزهای واقعی را هم دارا هستند و شما می‌توانید در بعضی از مارکت های خاص و صرافی ها ارزهای دیجیتال خود را با دلار، پوند، یوروو غیره جایگزین کنید.
ناگفته نماند: ارزهای دیجیتال مدت‌ها قبل از اینکه اولین ارز مجازی به وجود بیاید، به عنوان یک ساختار تئوریک وجود داشت تا بتواند جایگزینی برای مدل فعلی مبادلات و پول‌های رایج بشود. در اوایل دهه ۸۰میلادی یک رمزنگار آمریکایی با نام David Chaum الگوریتمی را با نام “blinding ” طراحی کرد که در رمز‌گذاری مدرن وب امروزی هم به عنوان هسته مرکزی به کار گرفته می‌شود.
این الگوریتم فضایی امن و غیرقابل ردگیری برای انتقال پول بین دو طرف معامله را فراهم می‌کرد و یک پول الکترونیک با نام blinded moneyبرای انتقالات استفاده می‌شد. در اواخر دهه ۸۰ Chaumبه هلند نقل مکان کرد و سعی در تجاری سازی blinded moneyداشت و شرکتی با نام DigiCashرا در آنجا تاسیس کرد و واحدهای پولی را بر پایه الگوریتم طراحی شده خودش به کار می‌گرفت.
برخلاف بیت کوین و اکثر ارزهای دیجیتال امروزی، blinding moneyو این کمپانی کنترل غیر متمرکز نداشتند و درست مثل بانک‌ها عمل می‌کردند. شاید این یکی از دلایلی بود که در حال حاضر چیزی از این موضوع و این کمپانی نمی‌شنویم. بعد از فشار‌های بانک مرکزی هلند برای محدود کردن معامله DigiCash تنها با بانک‌های رسمی و همکاری ناموفق با مایکروسافت برای پرداخت‌های درون ویندوز با استفاده از این پول الکترونیک، DigiCashکم کم در اواخر دهه نود میلادی رو به ورشکستگی و فراموشی حرکت کرد.
در همان زمان یکی از دستیاران Chaumبا نام Nick Szaboپولی با نام Bit Goldرا اختراع کرد که از سیستم بلاک چین استفاده می‌کرد و پایه و پدر رمز ارزهای امروزی بود، ولی درست مثل DigiCashهیچگاه معروف نشد و به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفت.
بعد از DigiCashمطالعات در زمینه این نوع از پول گسترش یافت و یکی از مهم‌ترین و قابل توجه ترین پول های اینترنتی رایج آن زمان که در آمریکا استفاده می‌شد، e-goldنام داشت. e-goldتوسط یک شرکت تکنولوژی واقع در فلوریدا با نام مشابه ساخته شده بود و خدماتی برای خریداران طلای الکترونیک ارائه می‌داد. کاربران می‌توانستند این پول را خرید و فروش کنند و در ازای آن طلای واقعی یا دلار دریافت کنند.
goldدر دوران اوج خودش در سال‌های ۲۰۰۵و ۲۰۰۶میلیون‌ها اکانت فعال داشت و همین موضوع باعث شد که هکرها یک مکان فوق العاده برای به دست آوردن و دزدیدن پول را پیدا کنند. از بین رفتن میلیون ها سرمایه و مشکلات قانونی که هر ثانیه بر سر این کمپانی سرا زیر می‌شد در نهایت باعث شد که فشار بیش از حد وارد بر e-goldکار خودش را بکند و این پول مجازی نهایتا در سال ۲۰۰۹به طور کامل بسته شد.
بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال مدرن شناخته می‌شود که دارای کنترل غیرمتمرکز بود و برای تبادلات مالی مورد استفاده قرار می‌گرفت. بیت کوین برای اولین بار در یک مقاله نوشته شده توسط Satoshi Nakamotoبه دنیا وارد شد. در اوایل سال ۲۰۰۹ Nakamotoبیت کوین را وارد بازار کرد و گروهی از افراد مشتاق و توسعه‌دهندگان شروع به تبادل و استخراج بیت کوین کردند. در اواخر سال ۲۰۱۰میلادی تعداد دیگری از رمزارزها مانند Litecoin هم وارد کار شده بودند.
در اواخر سال ۲۰۱۲وردپرس اولین کمپانی بزرگی بود که پرداخت هزینه‌ها با بیت کوین را به رسمیت شناخت و از آن بهره برد و در ادامه کمپانی‌های دیگر مثل مایکروسافت، Expediaو… بیت کوین را وارد معاملات خود کردند و هم اکنون صد‌ها کمپانی بزرگ و کوچک از مهم‌ترین و معتبر ترین رمز ارز دنیا برای پرداخت‌های خود استفاده می‌کنند. همچنین بعد از ظهور بیت کوین تعداد زیادی ارزهای دیجیتال دیگر وارد بازار جهانی شدند.
ارزهای دیجیتال جایگزین دلار می شوند؟
در همین حال باید اشاره داشت: گسترش ارزهای دیجیتال در طول سه سال گذشته، به‌ویژه زمانی که ارزش بیت‌کوین به حداکثر قیمت خود رسیده بود، باعث گمانه‌زنی‌های زیادی شد. از جمله اینکه قرار است روزی بیت‌کوین و دیگر ارزهای دیجیتال جایگزین دلار و سایر ارزهای سنتی شوند. اما این فرضیه تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است؟
رشد قیمت بیت‌کوین، تحلیل‌گران اقتصادی و سیاسی زیادی را به اظهارنظر در مورد سرنوشت ارزهای دیجیتال واداشت. از طرف دیگر در سال‌های اخیر به‌ویژه بعد از تحریم‌های غرب علیه روسیه، پایان سلطه دلار با عنوان دلارزدایی به بحث داغ رسانه‌ها تبدیل شده است.
دلارزدایی عبارتی است که به پایان هژمونی دلار به عنوان اصلی‌ترین ارز مرجع تجارت بین‌المللی نسبت داده می‌شود. البته دلارزدایی نباید به جایگزینی ارزی دیگر با دلار تعبیر شود؛ بلکه دلارزدایی حالتی است که در آن اعتبار دیگر ارزها موازی با دلار افزایش یافته و دیگر دلار در تجارت جهانی مسلط نباشد.
«یورو» و «یوآن» چین در میان ارزهای موجود و ارز آینده که شاید گروه «بریکس»(شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی) به دنبال آن باشد، از گزینه‌های معتبری هستند که می‌توانند موجب تنوع ارزی برای پایان سلطه دلار شوند؛ در چنین حالتی به جای یک ارز دلار، چند ارز متنوع در تجارت بین‌الملل حضور پررنگی خواهند داشت.
در این میان ارزهای دیجیتال هم مدتی است که به عنوان گزینه جایگزین مطرح شده‌اند؛ به‌ویژه بعد از تحریم‌های روسیه که سبب شد برخی از مقام‌های روسی به صراحت از احتمال بهره‌برداری از ارزهای دیجیتال به جای دلار در زمینه پرداخت‌ها بگویند. البته در گذشته هم احتمال‌هایی در مورد قدرت‌گیری ارزهای دیجیتال مطرح‌شده بود.
چنانکه «فایننشال تایمز» سال ۲۰۲۲در گزارشی به این مساله اشاره کرده بود که بیت‌کوین می‌تواند جایگزین دلار به عنوان ابزار ذخیره ارزش باشد اما با گذشت زمان بیشتر روشن شد این ادعا چندان دقیق نیست.
ارزهای دیجیتال بیش از ارزهای دولتی با چالش‌های جدی برای حضور فعال در تجارت بین‌الملل مواجه‌اند و اگر قرار نیست در فرایند دلارزدایی، یوآن یا هر ارز دولتی دیگری جایگزین دلار شود، ارزهای دیجیتال از اساس توانایی جایگزینی ندارند.
ناگفته نماند ارزهای دیجیتال با مشکلات و چالش هایی هم مواجه هستند. نخست اینکه ارزهای دیجیتال مرسوم پشتیبانی دولتی ندارند؛ البته ممکن است در آینده با ارزهای دیجیتال دولتی مواجه شویم که موضوع بحث این گزارش نیستند.
نبود پشتیبانی دولتی مزایای مهمی دارد؛ از جمله اینکه دولت ها نمی‌توانند تجارت جهانی را مختل کنند. یکی از چالش‌های کنونی غلبه دلار، استفاده دولت آمریکا از این ارز به عنوان سلاح اقتصادی است. وقتی ارز دیجیتال در کنترل هیچ دولتی نباشد، سوء استفاده از آن هم ممکن نیست اما از طرف دیگر، همین نبود حمایت دولتی، ضعف ارزهای دیجیتال هم محسوب می‌شود.
دلار به عنوان ارز رایج مبادله‌ای در کنترل و مدیریت فدرال رزرو آمریکاست. این مساله به دولت‌ها این اطمینان را می‌دهد که تلاطم‌های اقتصادی به بحران مالی تبدیل نشود. دلار در کنفرانس «برتون وودز» به عنوان ابزار جلوگیری از تکرار بحران‌های مالی ۱۹۲۹تعیین شد؛ این بحران در نهایت به جنگ جهانی دوم منجر شده بود. با مدیریت فدرال رزرو بر دلار، تلاش‌شده جهان از تکرار فجایع قبلی در امان باشد.اما ارزهای دیجیتال بدون حمایت دولتی قابل مدیریت هم نیستند.
چالش دوم ارزهای دیجیتال و در صدر آنها بیت‌کوین، فقدان ثبات قیمتی است. پول ابزار ارزش‌گذاری کالا و خدمات است. برای مثال ۱۰دلار به خودی خود ارزشمند نبوده و وقتی اهمیت دارد که می‌توان در ازای آن کالایی به آن ارزش خریداری کرد.
در نتیجه تغییر ارزش خود دلار به عنوان ابزار ارزش‌گذاری، یک نقطه ضعف محسوب می‌شود. یکی از چالش‌های دلار در حال حاضر همین تغییرپذیری نرخ آن است. این مساله در ارزهای دیجیتال رایج که نوسان شدیدتری نسبت به دلار دارند، بسیار جدی‌تر است. بر این اساس چگونه می‌توان تصور کرد ارزهای دیجیتال جایگزین ارزهای دولتی با نوسان کمتر و ثبات بیشتر شوند؟
ارزهای دیجیتال با نرخ ثابت (مانند استیبل کوین) هم چالشی مضاعف ایجاد می‌کنند. این ارزها به نرخ ارزی دیگر و یه کالاهایی مانند طلا وابسته‌اند. برای مثال «تتر» به عنوان اصلی‌ترین ارز دیجیتال با نرخ ثابت خود، به نرخ دلار وابسته است.
اثر مثبت و منفی ارز دیجیتال بر دلار
در پاسخ به این پرسش می‌توان اثر مثبت و منفی ارز دیجیتال بر دلار را مفروض دانست. از طرفی «استیبل کوین» مبتنی بر دلار (مانند تتر=USDT) می‌تواند به تقویت دلار منجر شود. در همین رابطه نشریه آمریکایی «پولیتیکو» از تقویت دلار در ازای افزایش استفاده از استیبل‌کوین‌ها در مناطق مختلف جهان نوشته است.
این گزارش می‌گوید اینکه مردم برای فرار از کاهش ارزش پول ملی به استیبل‌کوین پناه بیاورند، به افزایش قدرت دلار منجر می‌شود زیرا در واقع مردم در حال تبدیل ارزهای ملی خود به استیبل‌کوینی هستند که با دلار پشتیبانی می‌شود. حال اگر بانک مرکزی ایالات متحده به انتشار دلار دیجیتال دست بزند، به احتمال زیاد بسیاری از این افراد دلارِ دیجیتال را به تتر یا دیگر استیبل‌کوین‌ها ترجیح می‌دهند زیرا هدف آنها از خریداری این ارزها فقط فرار از تورم پول ملی است نه گریز از تسلط دلار.
عدم دسترسی به دلار فیزیکی یا وجود قوانینی همچون مالیات موجب‌شده تا آنها به جای دلار فیزیکی به این استیبل‌کوین‌ها روی آورند. این دسته از مردم از اساس کاری به چالش‌های دلار ندارند. براساس این دیدگاه، ارز دیجیتال، قوی‌کننده دلار هم هست.
البته این نظریه در اقلیت قرار دارد. استفاده گروه قابل توجهی از ارزهای دیجیتال به طور مستقیم به گریز از تسلط دلار ارتباط دارد. در واقع دولت‌هایی که ممکن است در اثر تحریم آمریکا در تجارت خارجی به مشکل خورده باشند، به دنبال راه فرار از دلار هستند و پرداخت با ارزهای دیجیتال یکی از این راه‌های فرار است که در بلندمدت به کاهش تقاضای دلار منجر خواهد شد.
فدرال رزرو در گزارشی که در سال ۲۰۲۱منتشر شده بود، اذعان کرد ظهور و گسترش ارزهای دیجیتال سلطه دلار را تهدید می‌کند. در این زمینه هم استیبل‌کوین‌هایی مانند تتر که نرخ تقریبا ثابتی دارند، در اولویت قرار می‌گیرند. به همین دلیل است که بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند بر استیبل‌کوین‌ها نظارت ویژه‌ای داشته باشند.
نقش ارزهای دیجیتال در تضعیف دلار
ابتدا باید پذیرفت این ارزها نمی‌توانند به طور مستقل و به تنهایی سلطه دلار را خنثی کنند اما باید از ارزهای دیجیتال در کنار عوامل دیگری نام برد که می‌توانند به هژمونی دلار پایان دهند. معاملات سریع‌تر، هزینه‌های کمتر، حفظ حریم خصوصی و انعطاف‌پذیری ویژگی‌های مثبتی است که روند تجارت با ارزهای دیجیتال را تقویت می‌کند.
جذابیت‌های ارز دیجیتال در سرعت پرداخت، اگر با پشتیبانی دولتی برای رفع چالش‌های آن درهم آمیخته شود و ارزهای دیجیتالی دولتی با پتانسیل قابل توجه ظهور کند، ممکن است اثر مهم‌تری در به چالش کشیدن دلار داشته باشد.
شاید به همین دلیل رسانه «وال استریت ژورنال» در گزارش خود از پول‌های دولتی دیجیتال به عنوان رقیب دلار در جنگ ارزی آینده نام برده و «فایننشال تایمز» هم در همین رابطه گفته بود «یوآنِ دیجیتال» تهدیدی برای دلار خواهد بود.
با این‌حال، باید بین ارز دیجیتال دولتی که هنوز رایج نیست و ارزهای دیجیتال خصوصی مانند بیت‌کوین تفاوت قائل شد. آن‌چه اکنون مورد معامله بسیاری در سراسر جهان قرار می‌گیرد ارزهای دیجیتال خصوصی است که از سوی هیچ دولتی کنترل نمی‌شود.
به گزارش فوربس، دلارزدایی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله استفاده از ارزهای جایگزین، ایجاد سیستم‌های پرداخت جدید و توسعه موسسه‌های مالی جدید که خارج از سیستم مالی جهانی تحت تسلط ایالات متحده فعالیت می‌کنند. تقریبا همه این ظرفیت‌ها در ارزهای دیجیتال وجود دارد.
با این حال نباید در اثر این نوع ارزها چندان اغراق کرد. چنانچه چندی پیش «جیمز بولار» رئیس فدرال رزرو سنت لوئیس گفته بود به نظر می‌رسد، تصور عمومی از ارزهای دیجیتال در حال حاضر به چیزی شبیه طلای دیجیتال است. در نتیجه این ارزها هنوز تهدید جدی برای دلار به عنوان پول غالب محسوب نمی‌شوند.
وب‌سایت «بارونز» هم به شیوه دیگری این مساله را تائید می‌کند و می گوید: در حالی که ارزهای رمزنگاری شده روزانه معامله می‌شوند، اما آنها به عنوان ابزار مبادله استفاده نمی‌شوند. در واقع ارزهای دیجیتال بیشتر به عنوان یک ابزار سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند و به عنوان کالا خرید و فروش می‌شوند. ارزهای دیجیتال در برخی کسب‌وکارهای کوچک به عنوان مرجع مبادله محسوب شده‌اند اما هنوز در سطح عموم مردم به عنوان پول شناخته نمی‌شوند؛ بنابراین اگرچه دولت‌ها در حال استفاده محدود از این ارزها هستند اما نمی‌توان روی اثر گسترده آنها در تجارت بین‌المللی حساب کرد.
جمع‌بندی اینکه، ارزهای دیجیتال خصوصی (مانند بیت کوین) اگرچه در کنار عوامل دیگر به تضعیف سلطه دلار کمک می‌کنند اما به اندازه آلترناتیوهای دولتی دلار مانند یوان، قدرت اثرگذاری قابل‌توجهی بر فرایند دلارزدایی ندارند.
منابع:
https:ررwww.barrons.comرarticlesرwill-bitcoin-replace-the-dollar-as-a-means-of-exchange- ۵۱۶۱۸۵۹۲۵۲۴
https:ررwww.cfr.orgرbackgrounderرcryptocurrencies-digital-dollars-and-future-money
https:ررwww.brookings.eduرblogرup-frontر ۲۰۱۸ر۰۵ر۲۱ رdigital-currencies-five-big-implications-for-central-banks
https:ررwww.forbes.comرsitesرjohntamnyر ۲۰۲۱ر۰۶ر۲۰ رbitcoin-wont-replace-the-dollar-because-its-creators-dont-know-whats-wrong-with-the-dollar
https:ررwww.forbes.comرsitesرsteveforbesر ۲۰۲۱ر۰۱ر۱۵رcould-bitcoin-replace-the-us-dollar
https:ررwww.ft.comرcontentر۳ fe۹۰۵e۷-۸b۹b-۴۷۸۲-bf۲ d-fc۴f۴۵۴۹۶۹۱۵
https:ررwww.politico.comرnewslettersرdigital-future-dailyر ۲۰۲۲ر۰۹ر۲۹رhow-crypto-helps-the-dollar- ۰۰۰۵۹۵۸۹
https:ررwww.wsj.comرarticlesرthe-coming-currency-war-digital-money-vs-the-dollar- ۱۱۵۶۹۲۰۴۵۴۰
